Diyarbakır’ın Zengin Tarihi ve Amida Höyük Kazıları
Diyarbakır, tarih boyunca Hurri-Mitanniler, Urartular, Asurlular, Medler, Persler, Büyük Tigran Krallığı, Romalılar, Sasaniler, Bizanslılar, Emeviler, Abbasiler, Mervaniler, Selçuklular, Artuklular, Eyyubiler, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu tarihi zenginlik, şehrin merkezindeki Sur ilçesindeki höyükte yapılan kazılarda gün yüzüne çıkmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle, Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İrfan Yıldız başkanlığında 2018 yılında başlatılan kazı çalışmaları hala devam etmektedir.
Bugüne kadar, yaklaşık 1800 yıllık su kanalları ve kalorifer sistemleri, yaklaşık 1700 yıllık mezar odaları, 1. Dünya Savaşı’ndan kalma 782 el bombası ve 800 yıllık mermer parçaları gibi önemli kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. Bu yıl, Artuklu Sarayı’nın kabul salonunda yapılan kazı çalışmaları dikkat çekmektedir. Ayrıca, farklı tarihlerdeki kazılarda tespit edilen 3 farklı katmandaki yangın izlerine ait örnekler TÜBİTAK’ta incelenmiştir.
TÜBİTAK Analizleri ve Yangın İzleri
TÜBİTAK’ta gerçekleştirilen analizler sonucunda, geçmişte sürekli saldırıya uğramış olan Amida Höyük’ün milattan önce 7 bin ile 5 bin yılları arasında 3 kez yakıldığı kesinleşmiştir.
“Amida Höyük, Bölgenin Hem Beyni Hem Kalbi Konumunda”
Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. İrfan Yıldız, AA muhabirine verdiği demeçte, Amida Höyük’teki kazı çalışmalarının 2018 yılında başladığını ve bu yıl hava sıcaklıklarının yüksek olmasına rağmen çalışmaların kesintisiz sürdüğünü ifade etti. Şu anda Artuklu Sarayı’nın kabul salonundaki kalıntıları ortaya çıkarmaya yönelik çalışmalar yapıldığını belirtti. Yıldız, Amida Höyük’ün bölgenin turizmini doğrudan etkileyen önemli bir kazı olduğuna dikkat çekerek şu ifadeleri kullandı:
- “Geçmişte adı Amedi ve Amidi olan, günümüzde Amida olarak bilinen höyük, bölgenin hem beyni hem kalbi konumundadır ve yüzyıllar boyunca bölgeye başkentlik yapmış bir noktada yer alıyor.”
- “Geçenlerde Time dergisi, Diyarbakır’ı dünyada gezilecek en güzel 100 yer arasında gösterdi. Bu tür kazı çalışmalarının kentin adının duyulmasına, tarihine ve turizmine büyük katkısı oluyor.”
“Şehrin 3 Farklı Dönemde Yakıldığını Belgeledik”
Yıldız, daha önce Amida Höyük ile kentin batı surları arasında yaptıkları kazı çalışmalarında 3 farklı katmanda yangın tabakası tespit ettiklerini anımsattı. Yangın tabakalarına ait numuneleri TÜBİTAK’a göndererek analiz yaptırdıklarını ifade eden Yıldız, şunları söyledi:
“Eskiden Amida olan, günümüzde ise adı Diyarbakır olan şehre baktığımızda, yeryüzündeki önemli yerleşmelerden biri olduğunu görüyoruz. Yeryüzünde kesintisiz yaşamın devam ettiği dünyanın ikinci kentidir. Diyarbakır’da 9 bin yıldır yaşam kesintisiz devam ediyor. Filistin’in Eriha kenti dünyada birinci sırada, Amida da ikinci sırada yer alıyor. Kesintisiz yaşamın devam etmesi, kentin hem jeopolitik konumundan hem Dicle Nehri kenarında yer almasından hem de bölgenin önemli yol kavşağında bulunmasından kaynaklanıyor.”
TÜBİTAK’ta yapılan analizlerin kendilerine ulaştığını belirten Yıldız, en erken tarihli yanık tabakasının milattan önce 6 bin 764, ikinci yanık tabakasının milattan önce 5 bin 721, üçüncü yanık tabakasının ise milattan önce 5 binler olduğunu kaydetti. Yıldız, şunları ekledi:
“TÜBİTAK’ta yapılan analizlere göre burada milattan önce 7 bin yılında yerleşimin başladığı, 7 bin ila 5 bin yılları arasında Neolitik ve Kalkolitik dönem dediğimiz dönemlerde şehrin 3 farklı dönemde yakıldığını net bir şekilde belgelemiş olduk. Dolayısıyla milattan önce 7 bin ila 5 bin yılları arasında şehrin 3 kere yakıldığını ve içerisindeki her şeyle beraber yok edildiğini söyleyebiliriz.”
Höyükteki kazıların sürprizlerle dolu olduğunu, alt tabakalara indikçe eski tarihlere ait yerleşim izlerine rastlamayı beklediklerini belirten Yıldız, belgelerde burada 4 farklı sarayın varlığını gördüklerini ifade etti. Şu anda Roma döneminde yapılıp Artuklu döneminde onarılan sarayda kazı çalışmalarını sürdürdüklerini söyleyen Yıldız, daha alt katmanlarda ise Asur ve Huri saraylarının var olduğunu belirtti.
Sonraki kazılarda o sarayın kalıntılarına ulaşmayı hedeflediklerini, aynı zamanda Amida şehrinde erken tarihli çivi yazılı belgelerin çıkacağını umduklarını belirten Yıldız, El Cezeri’nin eserlerine ait kalıntıları da gün yüzüne çıkarmayı beklediklerini kaydetti. Yıldız, Amida Höyük’teki kazı çalışmaları tamamlandığında, kentin turizmine çok fazla katkı sağlayacağına inandığını sözlerine ekledi.
Amida Höyük’teki kazılarda önceki yıllarda 3 farklı katmanda yangın izi tespit edilmiş, Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. İrfan Yıldız, 2021 yılındaki açıklamasında, “Geç Neolitik ve Kalkolitik döneme ait olan bu tabakalarda şehrin 3 kez yandığını görüyoruz. Bu yanık tabakaları milattan önce 6500-5500 yılları arasındaki tarihtedir. Bu tabakalar için şimdilik tahmini bir tarih veriyoruz.” ifadelerini kullanmıştı.
KAYNAK: AA
